ΣΥΝΟΨΗ
Η Ευρωπαϊκή πολιτική έχει προτείνει πληθώρα μέτρων για την κλιματική αλλαγή, πολλά (ή τα περισσότερα ή συνολικά) από αυτά όμως μπορούν να χαρακτηριστούν ως ανεπαρκή συγκρινόμενα με την σοβαρότητα του προβλήματος. Επικεντρώνεται τόσο στην μείωση εκπομπής των ρύπων του θερμοκηπίου, όσο και στην προσαρμογή στις κλιματικές μεταβολές. Οι ελληνικές κυβερνήσεις όμως αδρανούν ως προς την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων κυμαίνεται από επαρκής, όπου υπάρχουν αναγκαστικές δεσμεύσεις (πχ αγορά δικαιωμάτων εκπομπών CO2 για μεγάλες εταιρίες), έως την προβληματική ή την ανύπαρκτη, όπως σε ό,τι αφορά τα μέτρα προσαρμογής.
Είναι προφανές ότι η εφαρμογή αυτών που έχουν συμφωνηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι επείγουσα αλλά, αν λάβουμε υπόψη ότι η Ελλάδα θα είναι σύμφωνα με την έκθεση του IPCC μια από τις ευρωπαϊκές χώρες που θα πληγούν εντονότερα από την κλιματική αλλαγή, η ελληνική πολιτική πρέπει να είναι πιο τολμηρή και καινοτόμα. Αυτό όμως για να μην παραμείνει ευχή θα πρέπει να μεταφραστεί σε πολιτικές στήριξης σε όλα τα επίπεδα και τομείς, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής πραγματικότητας, ώστε να εξασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας.
Η κλιματική πολιτική δεν είναι ένα ακόμα επιπλέον οικονομικό βάρος. Αντίθετα μπορεί να ωθήσει τη χώρα στην έξοδο από την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση με την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, την προσέλκυση επενδύσεων και την αποφυγή ή μείωση του κόστους των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος.
Οι κύριοι τομείς στους οποίους θα πρέπει να επικεντρωθούμε είναι οι εξής:
- Επανασχεδιασμός των θεσμικών δομών: ενίσχυση της Γενικής Γραμματείας Κλιματικής Αλλαγής σε προσωπικό και αρμοδιότητες, ίδρυση διυπουργικού οργάνου για χάραξη εθνικής πολιτικής και συντονισμός – παρακολούθηση της
- Παραγωγή ενέργειας: σταδιακή απεξάρτηση από το λιγνίτη, με αντικατάσταση του από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εγχώρια παραγωγή εξοπλισμού απεξάρτηση από τις πετρελαϊκές μονάδες στα νησιά μέσω διασύνδεσής τους με την ηπειρωτική χώρα,
- Ελληνική βαριά βιομηχανία: διευκόλυνση της χρήσης εναλλακτικών καυσίμων για τη βιομηχανία, μέσω της διασφάλισης σε εθνικό επίπεδο των απαραίτητων ροών με ίδρυση εθνικού φορέα συντονισμού για τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων και βιομηχανικών παραπροϊόντων.
- Ενεργειακό αποτύπωμα των κτιρίων: ενεργειακή αναβάθμιση αυτών των κτιρίων και τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος τους στο πλαίσιο ενός συνολικού προγράμματος που θα περιλαμβάνει –ανά περιοχή- κάποιες εκατοντάδες κατοικίες και θα επιτυγχάνει οικονομία κλίμακας, επιδότηση μέσω του σημερινού κονδυλίου για επίδομα θέρμανσης.
- Μεταφορές: επέκταση σιδηροδρομικού δικτύου που θα επιτρέπει σε εμπορευματικούς συρµούς σταθερής σύνθεσης να κυκλοφορούν ώστε να εξασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα του, προώθηση της χρήσης αυτοκινήτων που θα κινούνται με φυσικό αέριο και ηλεκτρικό ρεύμα, δημιουργία εκτενούς δικτύου εναλλακτικών μορφών μετακίνησης, ανάπτυξη των ΜΜΜ, περιορισμός της κίνησης των αυτοκινήτων στα κέντρα των πόλεων.
- Προσαρμογή: διαμόρφωση εθνικού και περιφερειακών σχεδίων προσαρμογής σε τομείς όπως η γεωργία, η αλιεία, η δασοκομία, οι υποδομές και δημιουργία μηχανισμών παρακολούθησης των κλιματικών αλλαγών, πρόβλεψης και στήριξης των πληττόμενων ανθρώπων και οικοσυστημάτων, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
- Τι μπορεί να κάνει το κράτος: τα νέα κρατικά αυτοκίνητα θα πρέπει να είναι ηλεκτρικά, όλα τα δημόσια και κτήρια θα πρέπει να περιορίσουν τις ενεργειακές τους ανάγκες, οι δημόσιες δαπάνες για μεγάλα έργα θα πρέπει να περιλαμβάνουν μελέτη κύκλου ζωής και να προκρίνεται η πιο βιώσιμη λύση
- Τι μπορεί να κάνουν οι πολίτες: συστηματική ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση που επηρεάζουν τον τρόπο ζωής μας και τις καθημερινές μας συνήθειες (στο διαχωρισμό απορριμμάτων, στη μείωση της χρήσης του αυτοκινήτου, στην θέρμανση, ψύξη των κατοικιών).
- Το Ταμείο Συνοχής, τα Διαρθρωτικά Ταμεία και το HORIZON 2000, που προβλέπει διάθεση 35% του προϋπολογισμού του στην έρευνα και ανάπτυξη για την κλιματική αλλαγή, αποτελούν σημαντικές πηγές χρηματοδότησης και πρέπει να εξασφαλιστεί η μέγιστη απορρόφησή τους δια μέσου των παραπάνω προτάσεων.
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Η Ευρωπαϊκή πολιτική έχει προτείνει πληθώρα μέτρων για την κλιματική αλλαγή, πολλά (ή τα περισσότερα ή συνολικά) από αυτά όμως μπορούν να χαρακτηριστούν ως ανεπαρκή συγκρινόμενα με την σοβαρότητα του προβλήματος. Επικεντρώνεται τόσο στην μείωση εκπομπής των ρύπων του θερμοκηπίου, όσο και στην προσαρμογή στις κλιματικές μεταβολές. Οι ελληνικές κυβερνήσεις όμως αδρανούν ως προς την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων κυμαίνεται από επαρκής, όπου υπάρχουν αναγκαστικές δεσμεύσεις (πχ αγορά δικαιωμάτων εκπομπών CO2 για μεγάλες εταιρίες), έως προβληματική ή ανύπαρκτη, όπως σε ό,τι αφορά τα μέτρα προσαρμογής.
Είναι προφανές ότι η εφαρμογή αυτών που έχουν συμφωνηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι επείγουσα αλλά, αν λάβουμε υπόψη ότι η Ελλάδα θα είναι σύμφωνα με την έκθεση του IPCC μια από τις ευρωπαϊκές χώρες που θα πληγούν εντονότερα απο την κλιματική αλλαγή, η ελληνική πολιτική πρέπει να είναι πιό καινοτόμα. Αυτό όμως για να μην παραμείνει ευχή θα πρέπει να μεταφραστεί σε πολιτικές στήριξης σε όλα τα επίπεδα και τομείς, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής πραγματικότητας, ώστε να εξασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη της χωράς.
ΘΕΣΗ
Η κλιματική πολιτική δεν είναι ένα ακόμα επιπλέον οικονομικό βάρος. Αντίθετα μπορεί να ωθήσει τη χώρα στην έξοδο από την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση με την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, την προσέλκυση επενδύσεων και την αποφυγή ή μείωση του κόστους των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος. Τα ορυκτά καύσιμα ανήκουν πλέον όλο και περισσότερο στο παρελθόν και η επιμονή της προτεραιότητας της επένδυσης σε αυτά θα είναι σπατάλη των λίγων οικονομικών πόρων που διαθέτουμε.
ΠΡΟΤΑΣΗ
Οι κύριοι τομείς στους οποίους θα πρέπει να επικεντρωθούμε είναι οι εξής:
Επανασχεδιασμός των θεσμικών δομών
H Γενική Γραμματεία Κλιματικής Αλλαγής πρέπει να ενισχυθεί σε προσωπικό και αρμοδιότητες. Ο ρόλος της πρέπει να είναι διπλός: χάραξη εθνικής πολιτικής για την κλιματική αλλαγή (μείωση εκπομπών και προσαρμογή) μέσω ενός διυπουργικού οργάνου και συντονισμός – παρακολούθηση της εφαρμογής αυτής της πολιτικής. Η πολιτική για την κλιματική αλλαγή πρέπει να στοχεύει στην ενσωμάτωση της στις υφιστάμενες τομεακές πολιτικές και όχι να αποτελέσει μια αυτόνομη αποσπασματική πολιτική. Η εφαρμογή της πρέπει να γίνεται σε τοπικό επίπεδο με περιφερειακές στρατηγικές, που θα προσαρμόζουν τα μέτρα στις εκάστοτε τοπικές ιδιαιτερότητες και που θα χρησιμοποιούνται ως κριτήριο στην επιλογή κάθε παραγωγικής και αναπτυξιακής τοπικής επένδυσης. Αυτό συνεπάγεται μεταφορά αρμοδιοτήτων στην περιφέρεια. Ο συντονισμός θα είναι λοιπόν τόσο οριζόντιος (μεταξύ τομέων) όσο και κάθετος (μεταξύ επιπέδων διοίκησης).
Παραγωγή ενέργειας
Η απεξάρτηση από το λιγνίτη πρέπει να είναι ο κύριος στόχος. Πιο μακροπρόθεσμος στόχος είναι η πλήρης διασύνδεση του ελληνικού ηλεκτρικού συστήματος με το ευρωπαϊκό σύστημα. Ο άμεσος στόχος θα πρέπει να είναι τουλάχιστον η απεξάρτηση από τις πετρελαϊκές μονάδες στα νησιά μέσω διασύνδεσής τους με την ηπειρωτική χώρα. Απαιτείται μακροχρόνιος σχεδιασμός με ένταξη στο μίγμα ενέργειας περιβαλλοντικά ουδετέρων αλλά οικονομικά εφικτών εναλλακτικών. Αιολική ενέργεια, υδροηλεκτρικά έργα μικρού μεγέθους και φωτοβολταϊκά θα είναι σίγουρα μέρος του σχεδιασμού, καθώς και άλλες ανανεώσιμες πηγές που δεν έχουν αξιοποιηθεί ουσιαστικά ως τώρα, όπως η βιομάζα, η γεωθερμία και τα θερμικά ηλιακά. Ο σχεδιασμός θα πρέπει να ενσωματώσει ιδιωτικά κεφάλαια και απαραίτητα εγχώρια παραγωγή εξοπλισμού, ώστε το μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας να παραμείνει στη χώρα. (Αναλυτικά)
Ελληνική βαριά βιομηχανία ( χάλυβας, αλουμίνιο, τσιμέντο κ.α.)
Βραχυπρόθεσμος στόχος θα πρέπει να είναι η διευκόλυνση της χρήσης εναλλακτικών καυσίμων για τη βιομηχανία, μέσω της διασφάλισης σε εθνικό επίπεδο των απαραίτητων ροών. Απορρίμματα όπως το RDF, η βιομάζα, η λυμματολάσπη, τα υπολείμματα αγροτικών διεργασιών, τα πλαστικά των θερμοκηπίων κλπ, δεν είναι άχρηστα, αλλά μπορούν να γίνουν εθνικός πλούτος. Η αδειοδότηση για τη χρήση τέτοιων καυσίμων θα πρέπει να συμβαδίσει με την ανάπτυξη πολιτικών ανακύκλωσης. Εάν κριθεί σκόπιμο, ίσως χρειαστεί η ίδρυση εθνικού φορέα συντονισμού για τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων και βιομηχανικών παραπροϊόντων. Ειδικότερα η χρήση βιομηχανικών παραπροϊόντων θα πρέπει να ενθαρρυνθεί, αίροντας ξεπερασμένους κανονιστικούς περιορισμούς που έχουν συνταχθεί δεκαετίες πριν.
Ενεργειακό αποτύπωμα των κτιρίων.
Είναι απαραίτητη μια εθνική προσπάθεια για την ενεργειακή αναβάθμιση αυτών των κτιρίων και τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματός τους. Υπάρχουσες πολιτικές προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι επαρκούς κλίμακας για να έχουν ουσιαστικά αποτελέσματα και έχουν αποδειχθεί αρκετά δυσλειτουργικές στην εφαρμογή τους.. Το κόστος μπορεί να μειωθεί σημαντικά αν η αναβάθμιση κάθε κατοικίας δεν γίνεται ξεχωριστά από κάθε μεμονωμένο ιδιοκτήτη, αλλά στο πλαίσιο ενός συνολικού προγράμματος που θα περιλαμβάνει –ανά περιοχή- κάποιες εκατοντάδες κατοικίες. Σε αυτή την περίπτωση ο έλεγχος καλής εφαρμογής θα είναι σημαντικά πιο εύκολος, καθώς θα γίνεται δειγματοληπτικά. Το συνολικό κόστος για τον ιδιοκτήτη της κάθε κατοικίας (που μπορεί να επιδοτείται μέσω αντίστοιχων κονδυλίων) θα πρέπει να αποπληρώνεται σε βάθος χρόνου, ενώ η μηνιαία δόση θα πρέπει να αντισταθμίζεται από τα χρήματα, που θα κερδίζει από τη μείωση της ενεργειακής του κατανάλωσης. Για νέα κτίρια επιβάλλεται η αυστηροποίηση των κανονισμών και η μελέτη των ενεργειακών τους αναγκών καθ’όλο τον αναμενόμενο χρόνο ζωής τους.
Μεταφορές
Η Ελλάδα δε διαθέτει επαρκές σιδηροδρομικό δίκτυο. Προκειμένου να εξασφαλιστεί χρηματοδότηση για να φτιαχτούν τέτοιες υποδομές προτείνεται η ανάπτυξη κυκλικών διατάξεων γραµµών στην αφετηρία και τον προορισμό που να επιτρέπουν σε εµπορευµατικούς συρµούς σταθερής σύνθεσης να κυκλοφορούν κατά µήκος συνεχούς κυκλώµατος και του αναγκαίου εξοπλισμού για την ταχύτατη φόρτωση και εκφόρτωση. Ο σιδηρόδροµος µπορεί έτσι να καταστεί ανταγωνιστικός ακόµη και σε µικρού µήκους διαδροµές. Όσον αφορά στο στόλο των αυτοκινήτων, αυτός αντικαθίσταται πολύ πιο σύντομα. Προτείνουμε την προώθηση της χρήσης αυτοκινήτων που θα κινούνται με φυσικό αέριο και ηλεκτρικό ρεύμα. Το κράτος θα πρέπει να καταργήσει την φορολογική επιβάρυνση τέτοιων αυτοκινήτων, ώστε να γίνουν ελκυστικότερα και πιο προσιτά οικονομικά. Είναι προφανές ότι θα πρέπει σε όλες τις πόλεις να δημιουργηθεί άμεσα εκτενές ασφαλές δίκτυο εναλλακτικών μορφών μετακίνησης και ικανοποιητικές συνδέσεις με μέσα μαζικής μεταφοράς και να περιοριστεί η κίνηση των αυτοκινήτων στα κέντρα των πόλεων. Η μείωση των διαθέσιμων λωρίδων ή/και πεζοδρομήσεις θα συμβάλουν στην επίτευξη αυτού του στόχου. (Αναλυτικά)
Προσαρμογή
Καθώς είναι πλέον σαφές ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι αναστρέψιμη, η προσπάθεια στρέφεται αφενός στον περιορισμό της και αφετέρου στην αντιστάθμιση των επιπτώσεων της. Για το σκοπό αυτό απαιτούνται επείγουσες παρεμβάσεις και στην πολιτική προστασία. Η Ελλάδα υπέγραψε την συμφωνία του Kyoto χωρίς να θέσει σε εφαρμογή κανένα από τα προβλεπόμενα μέτρα. Οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές και οι καταστροφικές πλημμύρες των τελευταίων ετών στοίχισαν ανθρώπινες ζωές και προκάλεσαν τεράστιες υλικές ζημιές. Είναι λοιπόν επείγον να διαμορφωθούν εθνικό και περιφερειακά σχέδια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και να δημιουργηθούν οι μηχανισμοί παρακολούθησης των κλιματικών αλλαγών, πρόβλεψης και στήριξης των πληττόμενων ανθρώπων και οικοσυστημάτων, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Παράλληλα, τομείς όπως η γεωργία, η αλιεία, η δασοκομία, πρέπει να αναπτύσσονται λαμβάνοντας υπόψη τις επερχόμενες κλιματικές μεταβολές (μείωση των υδάτικών πόρων, διατάραξη των ιχθυοπληθυσμών και της βιοποικιλότητας) και προσαρμόζοντας τις πρακτικές εκμετάλλευσης με γνώμονα την βιώσιμη ανάπτυξη τους.
Τι μπορεί να κάνει το κράτος
Υπάρχει επίσης μια σειρά ενεργειών που θα πρέπει να γίνουν, ακόμη και εάν αυτές είναι σε επίπεδο συμβολισμού. Όλα τα νέα κρατικά αυτοκίνητα θα πρέπει είναι ηλεκτρικά, ενώ όλες οι δημόσιες υπηρεσίες και κτήρια θα πρέπει να περιορίσουν τις ενεργειακές τους ανάγκες ( έξοδα ψύξης και θέρμανσης, ηλεκτρικοί λαμπτήρες, κατανάλωση χαρτιού, κλπ). Η ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων θα πρέπει να συμπεριλάβει τα δημόσια κτίρια.
Όλες οι δημόσιες δαπάνες για μεγάλα έργα (πχ με προϋπολογισμό πάνω από 2 εκ ευρώ) θα πρέπει να περιλαμβάνουν μελέτη κύκλου ζωής και να προκρίνεται η πιο βιώσιμη λύση.
Τι μπορεί να κάνουν οι πολίτες
Απαιτείται η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση τους Αυτό δεν είναι μια θολή πρόταση – χρειαζόμαστε την αποδοχή της κοινωνίας και του κάθε ατόμου ξεχωριστά, καθώς πολλές αλλαγές θα επηρεάσουν τον τρόπο ζωής μας, αλλά και τις καθημερινές μας συνήθειες. Στο άμεσο μέλλον θα πρέπει να αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο και κόπο για να διαχωρίζουμε αποτελεσματικότερα τα οικιακά μας απορρίμματα. Θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι θα μετακινούμαστε λιγότερο με αυτοκίνητο μέσα στην πόλη. Οι ηλεκτρικές συσκευές που θα αγοράζουμε, θα πρέπει να έχουν τα ανώτερα επίπεδα ενεργειακής απόδοσης, ενώ θα πρέπει να ξανασκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο θα θερμαίνουμε ή θα ψύχουμε τα σπίτια μας.
Το Ταμείο Συνοχής, τα Διαρθρωτικά Ταμεία και το HORIZON 2000, που προβλέπει διάθεση 35% του προϋπολογισμού του στην έρευνα και ανάπτυξη για την κλιματική αλλαγή, αποτελούν σημαντικές πηγές χρηματοδότησης και πρέπει να εξασφαλιστεί η μέγιστη απορρόφηση τους. Για να επιτευχθεί αυτό είναι αναγκαία η ενσωμάτωση της κλιματικής αλλαγής ως κεντρικό κριτήριο χάραξης πολιτικών σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς που άπτονται των προαναφερθεισών πηγών εκπομπής ρύπων του θερμοκηπίου και της προστασίας των ανθρώπων και των φυσικών πόρων.